Rok 1520 stanowi ważną cezurę w dziejach Szwecji, która po raz ostatni w swej historii została podbita przez inne państwo. Tę datę w historii tego kraju przyjmuje się też za koniec średniowiecza i początek epoki nowożytnej, kiedy po rozpoczętym w 1521 r. powstaniu i wyzwoleniu Szwecji spod dominacji duńskiej jej królem wybrany został w 1523 r. Gustaw Waza – twórca narodowej monarchii szwedzkiej.

Chrystian II, mal. Michael Sittow, 1515 r.
(Wikimedia Commons)

Przygotowania Chrystiana II     

Po niepowodzeniu w 1518 r., Chrystian II przystąpił do przygotowań do kolejnej wyprawy na Szwecję. Tym razem interwencja została przygotowana o wiele staranniej niż dwie poprzednie. Szwecja była atrakcyjnym łupem. Szwedzkimi kopalniami miedzi w Bergslagen interesował się dom bankowy Fuggerów, który przejął kontrolę nad większością europejskiego handlu miedzią (Andersson 1967).

Król Danii przystąpił do szerokich i kosztownych zbrojeń, wykorzystując m.in. sumy zebrane przez legata papieskiego Arcimboldusa w Szwecji ze sprzedaży odpustów, które Chrystian II zagarnął z chwilą jego odjazdu. Dodatkowo na potrzeby wyprawy podwyższono podatki i cło sundzkie oraz zaciągnięto pożyczki. Działania dyplomatyczne ułatwiał królowi także fakt, że był szwagrem potężnego cesarza Karola V. Zebrane środki pozwoliły na zwerbowanie w krajach niemieckich, Francji i Szkocji poważnej siły w liczbie 20 000 najemników (Norborg 2001).

Interdykt papieski

Chrystian II wykorzystał też na swoją korzyść aspekt kościelny. W 1517 r. regent Sten Sture Młodszy zdobył i zburzył zamek arcybiskupi Almarestäket oraz doprowadził do procesu i pozbawienia urzędu arcybiskupa Uppsali Gustava Trolle. W następstwie tego latem 1519 r. odbył się tzw. „proces rzymski”, o którym informacje przekazuje spisana o wiele lat później kronika Olausa Petri. Regent Szwecji i jego otoczenie zostali oskarżeni o brutalne i bezprawne potraktowanie arcybiskupa, w efekcie czego papież Leon X polecił arcybiskupowi Lund Birgerowi i biskupowi Roskilde Lage ukarać Stena Sture Młodszego i jego zwolenników ekskomuniką. Dodatkowo interdykt papieski został rozciągnięty na całą Szwecję. Chrystian II mógł wystąpić jako wykonawca wyroku władz kościelnych, a planowana wojna ze Szwecją miała status „wojny świętej”. Sprawa klątwy kościelnej znalazła swój epilog w procesie poprzedzającym egzekucje „krwawej łaźni sztokholmskiej”.

Działania wojenne w 1519 r.

Działania wojenne rozpoczęto już na początku 1519 r., kiedy w styczniu wojska duńskie wkroczyły w granicę Västergötlandu i zajęły ujście Göta älv ze zniszczonym w 1502 r. Älvsborgiem, odcinając tym samym Szwecję od Morza Północnego. W odpowiedzi wojska szwedzkie Erika Abrahamssona (Leijonhufvud) ruszyły w kierunku północnego Hallandu i Bohuslänu. Umocnienia Älvsborga zostały przez Duńczyków w 1519 r. odbudowane. Nie powiodła się podjęta przez stronę szwedzką próba odbicia tych terenów.

Latem 1519 r. wojska Chrystiana II pod dowództwem Sørena Norby wylądowały na Olandii i zdobyły szturmem zamek Borgholm. Szwedzka próba odbicia wyspy zakończyła się niepowodzeniem.

Jednocześnie najemnicy francuscy rozpoczęli oblężenie Kalmaru – najważniejszego ośrodka południowej Szwecji. Udało im się zdobyć miasto i odeprzeć wojska szwedzkie idące Kalmarowi z odsieczą. Nie zdołali jednak zdobyć zamku kalmarskiego, którego załodze udało się odepchnąć oblegających skutecznym kontratakiem.

Kampania 1520 r.

Na początku stycznia 1520 r. liczne i dobrze uzbrojone oddziały niemieckich, francuskich i szkockich najemników Chrystiana II zebrały się w należącym wówczas do Danii Hallandzie. Szczególnie złą sławę miały niezdyscyplinowane oddziały szkockie. Część z nich stanowili pospolici bandyci, ułaskawieni za obietnicę służby u Chrystiana II (Norborg 2001). Żołnierze pochodzący z Francji byli weteranami bitew toczonych w ramach wojen włoskich. Wielu z nich uczestniczyło w zwycięskiej bitwie ze Szwajcarami pod Marignano (1515). Nie ustępowali im wartością bojową niemieccy landsknechci. Piechotę Chrystiana II wspierało 6000 duńskiej jazdy szlacheckiej (Harrison 2020).

Plan duński przewidywał w pierwszej fazie atak i pokonanie broniących granic oddziałów chłopskiego pospolitego ruszenia, a następnie atak na Sztokholm przy współudziale dowodzonej przez Chrystiana II floty. Także czas ataku został wybrany z rozmysłem. O wiele słabiej uzbrojone pospolite ruszenie, stanowiące główną część armii szwedzkiej, nie mogło w równie efektywny sposób, jak w miesiącach letnich, wykorzystać łatwego do obrony i przeprowadzania zasadzek oraz trudnego do sforsowania lesisto-bagnistego terenu. Zamarznięte rzeki i jeziora stawały się zimą dla atakujących dogodnymi szlakami komunikacyjnymi, umożliwiającymi szybkie przemieszczanie się w głąb terytorium przeciwnika.

Główne siły duńskie pod dowództwem Otte Krumpen miały maszerując wzdłuż zamarzniętych rzek Ätran i Viskan, kierując się przez Tieveden w głąb Västergötlandu. Do pomocniczego ataku przez Småland w kierunku Östergötlandu wyznaczono mniejszy oddział pod dowództwem hrabiego Simona von Essen und Wittmund.

1. Scena bitewna, rys. Hans Holbein Mł., 1 poł. XVI w. (Wikimedia Commons)
2. Landsknechci, rys. Daniel Hopfer, ok. 1530 r. (Wikimedia Commons)

Bitwa na zamarzniętym jeziorze Åsunden (bitwa pod Bogesund), 19 stycznia 1520 r.

Świadomy zagrożenia regent Szwecji Sten Sture Młodszy przybył do Västergötlandu, gdzie na czele przyprowadzonych przez siebie oddziałów, zmobilizowanego lokalnego pospolitego ruszenia chłopskiego i jazdy szlacheckiej postanowił stawić czoła wojskom duńskim na wysokości jeziora Åsunden, na południe od Bogesund (współ. Ulricehamn). Miejsce zostało wybrane z rozmysłem. Strome brzegi jeziora w najwęższej części jeziora w okolicach Skottek (wschodni brzeg Åsunden) ułatwiały budowę prowizorycznych umocnień i były dogodne do obrony.

Oddziały regenta przygotowały zamaskowane przeręble i za zaporami z powalonych drzew (bråtar) oczekiwały na nadejście przeciwnika, który 13 stycznia 1520 r. przekroczył z Hallandu granice Szwecji. Maszerujące po lodzie zamarzniętej rzeki Ätran wojska Otte Krumpena nadciągnęły od południa. Liczebność obu stron była mniej więcej równa i wynosiła po około 10 000 ludzi (Norborg 2001). Jednak zdecydowaną przewagę w uzbrojeniu i doświadczeniu miała strona duńska. Słabiej uzbrojone, wyszkolone i gorzej dowodzone szwedzkie oddziały chłopskie nie mogły się im równać w bezpośredniej walce.

Do bitwy na zamarzniętym jeziorze Åsunden doszło 19 stycznia 1520 r. Już na samym początku starcia kula wystrzelona z duńskiej półkolubryny odbiła się od lodu, trafiła w nogę regenta powyżej kolana i zabiła pod nim konia. Ciężko ranny Sten Sture Młodszy, ze strzaskaną nogą, został wyniesiony z pola bitwy. W szeregach szwedzkich zapanowało zamieszanie i zwątpienie. Pozbawieni wodza Szwedzi ponieśli całkowitą klęskę.

Pobite oddziały szwedzkie wycofały się na północ w kierunku trudnych do sforsowania i przygotowanych wcześniej do obrony lasów Tieveden (między jeziorami Wetter i Wener). W ślad za nimi posuwali się Duńczycy. Otte Krumpen spalił Bogesund. Podobny los spotkał także Falköping, Skövde i Skarę (Norborg 2001). Mieszkańcy Västergötlandu poddali się Duńczykom, płacąc im kontrybucję. W lasach Tieveden Szwedzi ponieśli drugą klęskę. Droga w kierunku Doliny Melaru stała przed Duńczykami otworem. Już 7 lutego 1520 r. duńskie straże przednie stanęły pod Arboga. Jednocześnie wojska hrabiego Simona von Essen przez Småland posuwały się w kierunku Östergötlandu.

Śmierć regenta Stena Sture Młodszego. Kristina Nilsdotter (Gyllenstierna)

Ciężko ranny regent Sten Sture Młodszy kierował się w stronę Sztokholmu, gdzie zamierzał na nowo podjąć próbę obrony. Zmarł jednak 3 lutego 1520 r. od odniesionej pod Bogesund rany, przewożony saniami na lodzie zamarzniętego Melaru.

Obronę przeciwko Chrystianowi II zamierzała kontynuować wdowa po regencie, Kristina Nilsdotter (Gyllenstierna). Kierujący polityką państwa zaczęli jednak wątpić w sens dalszego oporu i zaczęli szukać porozumienia z królem duńskim. Do grupy tej należeli przede wszystkim duchowni – biskup Linköping Hans Brask, biskup Västerås Otto Svinhuvud oraz kanclerz Stena Sture Młodszego, biskup Strängnäs Mattias. Wolność odzyskał arcybiskup Uppsali Gustav Trolle, który rozpoczął współpracę z Chrystianem II. Zawarto zawieszenie broni.

6 marca 1520 r. przedstawiciele króla duńskiego i szwedzkiej Rady Królestwa zawarli porozumienie w Uppsali (tzw. Uppsala dagtingan), na mocy którego Chrystian II miał zostać uznany królem Szwecji. Zobowiązano się też współpracować z Duńczykami przeciwko stawiającym jeszcze opór stronnikom regenta. Chrystian II miał zaś ze swej strony obiecać powszechną amnestię oraz rządy zgodne z obowiązującymi prawami.

Christina Nilsdotter (Gyllenstierna) odrzuciła jednak to porozumienie i na czele stronników swego zmarłego męża zamierzała kontynuować walkę przeciwko najeźdźcom. Po jej stronie było chłopstwo, górnicy z Dalarna i mieszczanie sztokholmscy, pod jej kontrolą znajdowała się Finlandia oraz najważniejsze zamki kraju – Västerås, Kalmar, Nyköping i Sztokholm. Zebrało się pospolite ruszenie chłopskie, którego oddziały zaczęły się kierować w stronę Doliny Melaru. Oddziały chłopskie zostały jednak pokonane pod Uppsalą.

1. Śmierć Stena Sture Młodszego na zamarzniętym Melarze, mal. Carl Gustaf Hellqvist, 1880 r. (Wkimedia Commons)

Bitwa pod Uppsalą, 6 kwietnia 1520 r.

Oddziały chłopskie z Dalarna i Västmanlandu zaczęły zbierać się na początku kwietnia 1520 r. w okolicach Uppsali. W Wielki Piątek, 6 kwietnia, wkroczyły one do zajętego przez siły duńskie miasta. W okolicy współczesnego Szpitala Uniwersyteckiego i obiektów sportowych Studentarnas IP doszło do zaciętej walki, prowadzonej w zamieci śnieżnej. Początkowo przewaga była po stronie chłopskiej. Jednak, kiedy pewne zwycięstwa oddziały chłopskie zaczęły plądrować pole bitwy, doszło do kontrataku duńskiego i strona szwedzka została pokonana (Harrison 2020).

Mimo porażki pod Uppsalą, opór stronników zmarłego regenta nie został złamany. Walki trwały przez całe lato 1520 r.

Oblężenie Sztokholmu

Wiosną 1520 r., kiedy lód uwolnił wody Bałtyku, pod Sztokholm przypłynął Chrystian II na czele floty duńskiej, która w maju zablokowała miasto także od strony morza.

Zamek sztokholmski był dzielnie broniony do września 1520 r. przez wdowę po regencie Christinę Nilsdotter (Gyllenstierna) oraz wiernych jej ludzi. Starała się ona rozpaczliwie uzyskać pomoc z Polski i Gdańska. Nadziei na odsiecz jednak nie było. Poddała miasto i zamek dopiero po obietnicy amnestii dla siebie i swoich stronników oraz za namową m.in. biskupa Hemminga Gadha. 7 września 1520 r. Chrystian II uroczyście wjechał do Sztokholmu.

1. Wizerunek Stena Sture Mł. w katedrze w Västerås, fot. Jacob Truedson Demitz (Wikimedia Commons)
2. Wizerunek Kristiny Nilsdotter (Gyllenstierna), fot. Jacob Truedson Demitz (Wikimedia Commons)

Kategorie:Artykuły, Historia Danii, Historia Szwecji, Nowożytność, Wojny, powstania, Średniowiecze

Tagi: Chrystian II Oldenburg, Szwecja późnośredniowieczna, Szwecja XVI wiek, Unia kalmarska