Przywódca powstania chłopskiego w Smålandzie (1542–1543)

---

Ur. ok. 1510 r., Södra Möre härad (Kalmar län, Småland)

Zm. 1 sierpnia 1543 r., okolice Rödeby (Blekinge), ciało przewieziono do Kalmaru, połamano kołem i poćwiartowano; odciętą głowę zatknięto na murach miasta

Nils Dacke, wyobrażenie nieznanego autora (XVIII w.)

Nils Dacke (ok. 1510–1543), pochodzący ze Smålandu przywódca powstania chłopskiego (1542–1543) przeciwko reformom Gustawa Wazy.

Urodził się najprawdopodobniej pomiędzy 1502 a 1512 r. w ubogiej rodzinie chłopskiej w häradzie Södra Möre na pograniczu Smålandu i duńskiego Blekinge. Jego ojciec miał umrzeć wcześnie. Matka nosiła prawdopodobnie imię Elin i pochodziła z Hult, gdzie była dzierżawcą (landbo) w dobrach należących do członka duńskiej Rady, Tyge Krabbe[2]. W okolicznych niewielkich gospodarstwach należących do Korony lub szlachty mieszkali liczni członkowie rodu Dacke, z których wielu wzięło aktywny udział w powstaniu lat 1542–1543.

Pewne jest, że Nils Dacke był żonaty i miał syna. Jego żona pochodziła z Hästmahult i miała przynajmniej czterech braci, Gertornssonów – synów Gertorna, którzy wzięli później udział w powstaniu i odegrali w nim znaczącą rolę[3]. Po upadku powstania w 1543 r. 10-letni syn Nilsa miał być początkowo więziony na zamku Stegeborg, a następnie przewieziony do Sztokholmu, gdzie według wydrukowanej w 1622 r. kroniki Erika Jöranssona Tegla umarł „od zarazy”[4].

Po raz pierwszy w źródłach Nils Dacke pojawia się jesienią 1536 r. w związku z zabójstwem wójta häradu Södra Möre, Inge Arvidssona. Przed zabójstwem Dacke miał gospodarować w należącej do Korony zagrodzie Södra Lindön w parafii Vissefjärda niedaleko granicy duńskiej[5].

W 1535 r., w trakcie toczącej się wówczas wojny hrabskiej (1534–1536), król nałożył na mieszkańców Smålandu specjalny podatek przeznaczony na utrzymanie zakotwiczonej w Kalmarze floty. Wywołało to powszechne niezadowolenie i doprowadziło do rozruchów. Inge Arvidsson dowodził ekspedycją wojskową, która w lasach na granicy z duńskim Blekinge miała wyłapać ukrywających się tam zbiegów. Nieznane są dokładne okoliczności zabójstwa. Inge Arvidsson miał zostać zraniony przez Nilsa Dacke strzałą z kuszy, a następnie dobity przez Jona Anderssona z Flaka[6] (lub Flaken w parafii Torsås; obecnie należy do parafii Rödeby w Blekinge).

Po zabójstwie Inge Arvidssona obaj musieli uciekać i ukrywać się w pogranicznych lasach. Jednak w sierpniu 1538 r. doszło do ugody, a Nils Dacke został ukarany grzywną w wysokości 200 marek srebra – znacznej sumy, odpowiadająca wartości co najmniej 12 wołów[7]. Przy pomocy licznych krewnych mieszkających w Södra Möre udało mu się zebrać i uregulować do jesieni 1539 r. zasądzoną sumę, a on sam osiedlił się jako dzierżawca w należącym do Korony i położonym nad graniczną rzeką Lyckebyån nowym gospodarstwie Flaka (lub Flaken). Tutaj miał popaść w konflikt sąsiedzki z mieszkającym po drugiej stronie granicy Svenem Jonsenem z Lädja. Spór miał dotyczyć prawa do połowu węgorzy w rzece Lyckebyån[8].

Kolejny raz Nils Dacke pojawia się w źródłach na początku lata 1542 r., kiedy staje na czele ataków na wójtów królewskich w Södra Möre, od których rozpoczęło się wielkie powstanie chłopskie.

Powstanie chłopskie w Smålandzie

(szerzej zobacz: 1542–1543 Powstanie Nilsa Dacke).

…

Postać Nilsa Dacke w tradycji

Na temat postaci Nilsa Dacke napisano wiele, a współcześnie upamiętnia się go w Smålandzie i Blekinge pomnikami. Mimo to stosunkowo mało wiadomo o człowieku, który stanął na czele buntu przeciwko Gustawowi Wazie i jego porządkom. Informacji jest mało i są one niepewne. Niewiele wiedzieli o nim także jemu współcześni. Wokół niego narosło wiele mitów i opowieści. W propagandzie Gustawa Wazy występował pod pogardliwym mianem „Dacken” i był określany jak najgorszymi epitetami („jawny kurwiarz, zdrajca i bluźnierca”). Wykorzystano nawet fakt, że pochodził z terenów pogranicza szwedzko-duńskiego i z tego powodu w propagandzie królewskiej był często nazywany „Duńczykiem”. Jeszcze dziewiętnastowieczny historyk Anders Fryxell (1795–1881) nazywa przywódcę powstania chłopskiego „podłym, złym człowiekiem”[1]. W sposób bardziej obiektywny i wyważony przedstawiają postać Nilsa Dacke współcześni historycy.

Znaczącej przemianie uległa ocena postaci Nilsa Dacke. Przez propagandę Gustawa Wazę był nazywany „jawnym kurwiarzem, zdrajcą i bluźniercą”. W jednym ze swoich listów król napisał o nim „nawet niechrześcijanin, ale gorzej niż żyd i poganin”. Przez kolejne stulecia taki obraz przywódcy powstania w Smålandzie funcjonował w historiografii szwedzkiej[9].

Dopiero pod koniec XIX w., kiedy zaczęły powstawać pierwsze prace poświęcone historii lokalnej, zaczął się także zmieniać obraz Nilsa Dacke. Zaczęto go przedstawiać jako bohatera walczącego o wolność i zachowanie dawnych tradycji. Obraz taki został jeszcze bardziej wzmocniony przez twórczość Vilhelma Moberga i Fabiana Månssona, którzy przedstawiali go jako bohatera w walce o wolność z królewska tyranią[10].

W latach 60. i 70. XX w. postać Nilsa Dacke była wielbiona w środowiskach lewicowych. Przedstawiano go jako urodzonego przywódcę socjalistycznego, bohatera w walce o sprawiedliwość i równość, jako Fidela Castro lub Ernesto Che Guevara’e z lasów Smålandu[11].

Wielu współczesnych mieszkańców Smålandu uważa Nilsa Dacke za największego bohatera Skandynawii w walce o wolność. Jednak nawet w Smålandzie jest to postać tak kontrowersyjną, że jeszcze w latach 50. XX w. rozgorzała ostra debata na temat wzniesienia jego pomnika na Stortorget w Växjö. Lokalne władze odrzuciły wówczas projekt budowy dużego monumentu autorstwa Carla Millesa o nazwie „Dackes dröm”. Niewielki pomnik, pomniejszoną kopię projektu Carla Millesa z 1954 r., odsłonięto w rogu rynku w Växjö dopiero wiosną 1995 r.[12]

Kategorie:Biogramy, Historia Szwecji, Nowożytność

Tagi: Powstania w Szwecji, Powstanie Nilsa Dacke, Szwecja pierwszych Wazów