Dzieje polityczne Szwecji wczesnośredniowiecznej charakteryzują się bezwzględną walką o władzę pomiędzy kolejnymi pretendentami do tronu. Walki pomiędzy przedstawicielami rodów Erykidów i Swerkerydów wypełniają 2 poł. XII i początek XIII w. W 1 poł. XIII w. wygasły oba rody, najpierw potomkowie Swerkera w 1222 r., a następnie Eryka w 1250 r.

Relikwiarz św. Eryka w katedrze w Uppsali, fot. zbigur (2018)

Dynastia Stenkila, która panowała w 2 poł. XI w. i na początku XII w., wygasła wraz ze śmiercią króla Inge II Młodszego ok. 1125 r. Pretensje do tronu wysunął wówczas książę duński Magnus Nielsen (syn Margarety Fredkulli, córki króla Inge Starszego). Prawdopodobnie został on uznany królem w Götalandzie. Jednak według potwierdzających się wzajemnie przekazów szwedzkich i duńskich, mieszkańcy Svealandu obrali własnego króla o imieniu Ragnvald i późniejszym przydomkiem Knaphövde („Okrągłogłowy”). Poczet władców przy Starszym Prawie Västergötlandu (Äldre Västgötalagen) opowiada o nim, że wjechał do Västergötlandu nie biorąc wcześniej zakładników, co gwarantowałoby mu bezpieczeństwo osobiste. Było to pogwałceniem starego zwyczaju i poruszeni tym mieszkańcy tej prowincji napadli na niego i zabili w pobliżu Karleby ok. 1130 r. Z kolei Magnus Nielsen poległ w bitwie pod Fotevik (duń. Fodevig) w Skanii (1134) w walce z duńskim księciem Erykiem Emune.

Po śmierci Magnusa Nielsena jedynym kandydatem do tronu szwedzkiego został Swerker Starszy, prawdopodobnie członek możnowładczego rodu z Östergötlandu, który wzmocnił swoją pozycję poprzez małżeństwo z wdową po Inge II Młodszym, Ulvhildą. Wiadomości o Swerkerze Starszym i jego pochodzeniu jest niewiele, poza przekazami na temat jego działalności fundacyjnej. Współpracował z Kościołem i w porozumieniu z arcybiskupem Eskilem z Lund popierał zakładanie klasztorów cystersów. Był fundatorem m.in. klasztoru w Alvastra (1143). Pewne są też jego związki z Östergötlandem, gdzie u podnóża Ombergu w okolicach Alvastra niedaleko jeziora Wetter miał swoją główną siedzibę. Tym samym Östergötland, przynajmniej przez pewien okres, zaczął odgrywać centralną rolę w historii Szwecji, podobnie jak wcześniej Uppland i Västergötland.

1. Ruiny klasztoru w Alvastra. W głębi Omberg, fot. zbigur (2018)

Ok. 1156 r. Swerker Starszy został zamordowany. List papieski wspomina, że został on zabity przez własnego pazia. Według pocztu władców przy Västgötalagen (Västgötalagens kungalängd) miało się to stać w drodze do kościoła w Tollstad (ob. Västra Tollstads kyrka), gdzie miał uczestniczyć w pasterce. Za morderstwem miał stać duński książę Magnus Henriksen, który przez swą matkę był spokrewniony z dynastią Stenkila i na tej podstawie mógł wysunąć pretensję do tronu szwedzkiego.

Śmierć Swerkera Starszego była wstępem do długiej serii walk wewnętrznych i rywalizacji o władzę pomiędzy rodami Swerkerydów i Erykidów. Ich bezpośrednia przyczyna pozostaje niewyjaśniona. Następcą Swerkera Starszego został Eryk Jedvardsson (ok. 1120–1160), pierwszy przedstawiciel rodu Erykidów. Współczesne Erykowi źródła są nieliczne i niepewne. Wiadome jest na pewno, że Eryk władał w Västergötland ok. 1158 r. Królem określał go następnie jego syn, Knut Eriksson. Jego imię występuje także w najstarszych szwedzkich pocztach władców. Ze źródeł można także wywnioskować, że został on zamordowany i następnie kanonizowany. Poza tymi faktami nic więcej pewnego nie można o nim powiedzieć, ale już w końcu XII w. św. Eryk był uważany za patrona Szwecji.

„Legenda o św. Eryku” pochodzi z lat 70. XIII w. i została spisana według średniowiecznego hagiograficznego schematu. Eryk Jedvardsson miał zostać obrany królem w Uppsali po śmierci Swerkera Starszego (1156). Według legendy prowadził życie ascetyczne, zgodne i ideałami Kościoła, fundował kościoły, w tym pierwszy kościół arcybiskupów w Uppsali. Miał też kierować wyprawą krzyżową do Finlandii, gdzie udał się ze swym zaufanym przyjacielem, biskupem Henrykiem, a którego miała tam następnie spotkać męczeńska śmierć. Efektem wyprawy do Finlandii było założenie podwalin organizacji kościelnej w tym kraju. Eryk miał zostać zamordowany przez Magnusa Henriksena w kościele w Uppsali (Östra Aros) w czasie mszy. Miało to mieć miejsce 18 maja w 10. roku jego panowania.

Po śmierci Eryka (ok. 1160 r.) jego syn Knut został zmuszony do ucieczki z kraju. Najprawdopodobniej władzę na krótko objął Magnus Henriksen. Szybko jednak jedynym władcą został Karol Sverkersson. W 1167 r. został on zabity przez Knuta Erikssona na wyspie Visingsö. Syn Karola Swerkerssona, Swerker Młodszy, był wówczas jeszcze niepełnoletni. Poczet władców przy Västgötalagen wspomina, że został on wywieziony do Danii. Próby braci Karola Swerkerssona odzyskania władzy dla rodu Swerkerydów nie powiodły się.

Knut Eriksson zdołał umocnić swą pozycję. Zmarł śmiercią naturalną w 1195 lub 1196 r. i został pochowany w kościele klasztoru w Varnhem. Jego czasy były pomyślne dla gospodarki, a w kraju zdołano zaprowadzić porządek i spokój. Podjęto na nowo wybijanie monet i zawarto traktat handlowy z Lubeką. Król Knut Eriksson i jego jarl, pochodzący z rodu Folkungów Birger Brosa, wysłali też poselstwo do Anglii.

Po Knucie Erikssonie tron przejął Swerker Młodszy. Odbyło się to bez walk wewnętrznych. Pozwala to wysunąć przypuszczenie, że oba rywalizujące rody musiały wcześniej dojść do porozumienia w tej sprawie. Mogło to oznaczać, że bezdzietny wówczas Swerker Młodszy miałby zostać zastąpiony przez któregoś z nieletnich w chwili śmierci ojca synów Knuta Erikssona. Przemawia za tym także fakt, że pozycję przy nowym królu zachował jarl Knuta Erikssona, Birger Brosa (pełnił urząd jarla w latach 1174–1202). Swerker Młodszy ożenił się nawet z jego córką. Z tego związku pochodził syn Swerkera Młodszego, Jan (Johan) Sverkersson.

Na początku XIII w. ponownie wybuchły walki o tron. Syn Knuta Erikssona, Eryk szukał pomocy i otrzymał ją w Norwegii, podczas gdy Swerker Młodszy uzyskał pomoc ze strony Danii. Wojna toczyła się głównie na terenie Västergötlandu, gdzie rozegrały się decydujące bitwy pod Lena (1208) i Gestrilen (1210). Obie bitwy zakończyły się porażką Swerkera Młodszego, który poległ pod Gestrilen.

W związku z bitwą pod Lena (1208) w norweskich sagach (Boglundasagor) znajduje się opowieść o dawnym bogu Odynie. W czasie świąt Bożego Narodzenia do kowala w południowej Norwegii przybył starzec i zażądał podków dla swojego konia. Starzec przedstawił się, jako Odyn w drodze do Szwecji, gdzie rozegrać się miały ważne wydarzenia. „Cztery noce później pod Lena został pobity król Swerker przez króla Eryka”.

Tron w 1208 r. objął Eryk Knutsson, który zmarł w 1216 r. na Visingsö. W chwili śmierci pozostawiał jedynie córki. Jego syn, późniejszy król Eryk Eriksson („Erik läspe och halte”), urodził się już po śmierci ojca. W tej sytuacji ród Swerkerydów przejął ponownie władzę poprzez Jana Swerkerssona, który zmarł w 1222 r. w wieku 21 lat. Z jego śmiercią wygasła dynastia Swerkerydów. Koronę przejął kilkuletni Eryk Eriksson (1222–1250). Tym samym ród Erykidów okazał się zwycięzcą w wieloletniej rywalizacji o władzę.

W 1229 r. wybuchło powstanie pod wodzą Knuta Holmgerssona (Knut Långe) przeciw Erykowi Erikssonowi. Knut Holmgersson był możnym, członkiem rady królewskiej i spokrewnionym dynastią, przez co mógł wysuwać pewne pretensje do tronu. Eryk Eriksson zbiegł do Danii. Powrócił i ponownie objął tron po śmierci Knuta Långe (1234) Eryk Eriksson zmarł bezdzietnie w 1250 r. Pretendentami do tronu byli synowie jego siostry, Ingeborg, ożenionej z jarlem Birgerem. Urząd jarla stopniowo uzyskał wielkie znaczenie. Pozycję właściwego władcy państwa za czasów Eryka Erikssona zdobył sobie jarl Ulf Fase. Najprawdopodobniej w związku z jego śmiercią (w 1247 lub 1248 r.), król Eryk Eriksson powołał na ten urząd swego szwagra, Birgera Magnussona.

Kategorie:Artykuły, Historia Szwecji, Średniowiecze

Tagi: Szwecja wczesnośredniowieczna