W drugiej połowie XIII i na początku XIV w. trwały walki wewnętrzne najpierw pomiędzy synami jarla Birgera, a następnie pomiędzy synami Magnusa Ladulåsa. Walki te wypełnia wiele dramatycznych epizodów, których kulminacją jest „Gościna w Nyköping” (Nyköpings gästabud) w 1318 r. W tym czasie trwa proces przemian, prowadzących do zupełnej zmiany oblicza społeczeństwa. Dochodzi do wewnętrznej konsolidacji luźno dotąd ze sobą związanych prowincji, z których każda miała własne odrębne prawa dzielnicowe.

Pomnik jarla Birgera na Riddarholmie, fot. zbigur

Jarl Birger

Jarl Birger pochodził z bogatego rodu możnowładczego wywodzącego się z Bjälbo (Bjälboätten) w Östergötlandzie. Jego matka pochodziła z rodu Swerkerydów. Dwaj jego wujowie, Birger Brosa i Karl Döve, sprawowali urząd jarla. Starszy brat Birgera, Eskil, był lagmanem w Västergötlandzie. W posiadaniu Birgera znajdowały się obszerne posiadłości ziemskie w Dolinie Melaru. Jego dobra rodowe stanowiło Bjälbo w Östergötlandzie. Poprzez małżeństwo z siostrą bezdzietnego króla Eryka Erikssona, Ingeborgą (zm. 1254) przejął dla swego rodu pretensję do tronu Erykidów.

W czasie walk wewnętrznych, w przeciwieństwie do innych możnych, Birger stanął po stronie króla. Wiosną 1248 r. objął urząd jarla i poprzez swoją rozsądną politykę przejął faktyczne rządy w państwie przy boku słabego Eryka Erikssona. Jarl Birger stanął na czele wyprawy do Finlandii przeciwko Tawestom. Nie jest pewne, czy Birger miał ambicję do objęcia tronu osobiście. Królem został obrany jego najstarszy syn Waldemar. Sam Birger, jako opiekun swego małoletniego syna, nadal rządził krajem.

Bezpośrednio po obiorze Waldemara wybuchło powstanie możnych pod wodzą syna Knuta Långe, Filipa Knutssona oraz Knuta Magnussona. Możni zostali pokonani przez jarla Birgera w bitwie pod Herrevadsbro (1251) w Västmanlandzie. Przywódcy zostali straceni. Według Kroniki Eryka jarl Birger miał złamać daną pokonanym możnym obietnicę bezpieczeństwa, postępując wobec nich bezwzględnie.

Jarl Birger zawarł umowy handlowe z miastami północnoniemieckimi. Zadbał o budowę umocnień dla nowo założonego, jako punkt handlowy Sztokholmu, który miał strzec systemu wodnego Melaru przed napadami od strony morza. Jego polityka zagraniczna cechowała się ostrożnością. W 1251 r. jego córka Ryksa (Rikissa) poślubiła norweskiego następcę tronu Haakona Haakonssona Młodego, współrządzącego Norwegią w latach 1240–1257. W ten sposób zostało zabezpieczone dłuższe współdziałanie obu państw. W 1261 r. jarl Birger poślubił wdowę po królu Danii Ablu, Mechtildę. Dużą rolę odegrała tutaj, poza czynnikami politycznymi, kwestia zabezpieczenia interesów ekonomicznych jarla Birgera.

Birger jako ostatni sprawował urząd jarla. Zmarł w Västergötlandzie w 1266 r. i został pochowany w kościele klasztornym w Varnhem.

Synowie jarla Birgera

Waldemar Birgersson jest pierwszym przedstawicielem dynastii, którą tradycyjnie nazywa się Folkungami. Określenie to jest jednak jedynie późnośredniowieczną konstrukcją. Folkungami nazywano początkowo stronnictwo możnych, wrogie wobec nowej dynastii. Powstanie możnych 1250–1251 było efektem zerwania jarla Birgera właśnie z tą grupą możnych.

Już kilka lat po śmierci jarla Birgera (1266) rozpoczęły się walki o władzę, które trwać miały z przerwami aż do 1318 r. Brat króla Waldemara, Magnus (Ladulås) otrzymał tytuł księcia Swearów (dux sweorum), co było kontynuacją dawnego urzędu jarla. Kolejny syn jarla Birgera, Bengt Birgersson z czasem został biskupem Linköping. Nie wiadomo, czy czwarty syn jarla Birgera, Eryk otrzymał jakieś godności. Według wzmianki we współczesnej tym wydarzeniom sadze norweskiego króla Magnusa Prawodawcy sam Eryk miał siebie samego określać jako „Allasingenting” („nic nie posiadający”). Być może miało to znaczenie, gdyż to właśnie Eryk zaczął spiskować przeciw swemu bratu, Waldemarowi. Prawdopodobnie Eryk zaczął wysuwać pretensję do otrzymania własnego księstwa. Eryk przygotował powstanie przeciw Waldemarowi wraz ze swym bratem Magnusem. Wsparcie miał zapewnić król Danii Eryk Klipping, który był wrogiem króla Waldemara. (Waldemar wspierał duńską opozycję przeciw Erykowi Klippnigowi). Po kilku próbach polubownego załatwienia sporu, rozstrzygnięcie przyszło w 1275 r. Waldemar został pokonany przez Eryka i Magnusa, wspieranych przez posiłki duńskie, w bitwie pod Hova w Västergötlandzie. Waldemar został zmuszony do zrzeczenia się korony. Królem obrano Magnusa. Jego tytuł, księcia Swearów, przejął Eryk, który zmarł już pod koniec 1275 r.

Pozycja króla Magnusa Ladulåsa nie była pewna. Obawiał się spisku ze strony pozbawionego tronu Waldemara. W 1278 r. wybuchło powstanie w Västergötlandzie. W 1288 r. Waldemar został uwięziony. Wolności już nie odzyskał. Był więziony najpierw w Nyköping, a następnie w Sztokholmie. Zmarł w 1302 r. Równocześnie Magnus Ladulås prowadził intensywną działalność propagandową przeciw Waldemarowi, jako osobie chwiejnej i niestałej.

Celem Magnusa Ladulåsa było zapewnienie tronu wewnątrz własnego rodu. Jeszcze za życia doprowadził do obioru na króla swojego najstarszego syna Birgera (1284). Proceder ten mieli jeszcze powtórzyć kolejni władcy z dynastii Folkungów. W ten sposób próbowano zapobiec walkom o tron. Była to także próba wprowadzenia monarchii dziedzicznej. Jednak krok ten nie zapobiegł walce o władzę królewską.

1290–1319

Magnus Ladulås zmarł śmiercią naturalną w 1290 r. Jego syn, Birger Magnusson, nie osiągnął jeszcze pełnoletności. Był on obrany królem już za życia ojca (w 1284 r.). Należało rozwiązać kwestię powołania regencji. Mniej więcej w tym samym czasie, pod koniec XIII w., pojawia się w źródłach szwedzka rada królewska, być może w związku z małoletnością Birgera Magnussona. Po śmierci Magnusa Ladulåsa władza znalazła się w rękach grupy możnych z marszałkiem Torgilsem Knutssonem na czele. Chociaż Birger Magnusson osiągnął pełnoletność pod koniec lat 90. XIII w., nie sprawował on samodzielnych rządów. Dopiero w pierwszych latach XIV w., z chwilą osiągnięcia pełnoletności przez młodszych braci Birgera Magnussona, Eryka i Waldemara, sytuacja ulega zmianie.

Powtórzyła się sytuacja podobna do tej z ok. 1275 r. Książę Eryk Magnusson przygotowywał wystąpienie przeciwko Birgerowi. Krótkie pojednanie pomiędzy braćmi doprowadziło do upadku marszałka Torgilsa Knutssona i jego stronnictwa. Oskarżony o zdradę Torgils Knutsson zostaje stracony na początku 1306 r. Otwarta walka pomiędzy braćmi rozpoczęła się jesienią 1306 r., kiedy Eryk i Waldemar uwięzili króla Birgera Magnussona i jego głównych stronników w dobrach w Håtuna w Upplandzie („Håtunaleken”). Król Birger nie został formalnie pozbawiony władzy, jednak to książęta z Erykiem na czele stali się faktycznymi władcami państwa. Rozpoczął się okres zawirowań politycznych i walk wewnętrznych, w które wmieszała się Dania, Norwegia oraz książęta i miasta północnoniemieckie.

Latem 1310 r. zawarto układ w Helsingborgu. W zjeździe uczestniczyli królowie Szwecji, Danii i Norwegii, książęta szwedzcy oraz książęta niemieccy. Szwecja została podzielona pomiędzy króla i jego braci. Birger otrzymał większą część wschodniej Szwecji, m.in. Fjärdhundraland, Närke, Södermanland, Östergötland, Gotlandię oraz Wyborg z okręgiem w Finlandii. Książęta otrzymali zachodnie prowincje Szwecji, graniczące z Norwegią i Hallandem. Było to w zgodzie z planami politycznymi Eryka, który był zięciem króla Norwegii Haakona Magnussona (Haakon V Długonogi) i z tego powodu mógł w przyszłości objąć koronę norweską. Cześć książęca oraz królewska miały być dziedziczone. W razie śmierci któregoś z braci, spadek miał przejąć kolejny brat. Książęta mieli jedynie obowiązek składać przysięgę na wierność bratu sprawującemu godność królewską.

Podział z 1310 r. okazał się nietrwały. Do XIII w. Szwecja składała się z na wpół samodzielnych prowincji, po 1310 r. nastąpił podział według zasad feudalnych. Czynnikami jednoczącymi była organizacja kościelna oraz możni, których dobra rozrzucone były po różnych częściach państwa i w których interesie leżało utrzymanie jedności. W końcu 1317 r. Birger uwięził swoich braci, kiedy ci przybyli do zamku w Nyköping. Według tradycji (Erikskrönikan) zostali zagłodzeni na początku 1318 r. („Nyköpings gästabud”). Król Birger zamierzał na nowo zjednoczyć państwo. Nie sprostał jednak, pomimo pomocy duńskiej, powstaniu, które wybuchło w obronie książąt. Birger poprzez Gotlandię uciekł do Danii, gdzie zmarł w 1321 r.

Latem 1319 r. obrano królem 3-letniego syna księcia Eryka, Magnusa Erikssona. Bezpośrednio przedtem został on ogłoszony królem Norwegii po śmierci jego dziadka Haakona Magnussona.

Kategorie:Artykuły, Historia Szwecji, Średniowiecze

Tagi: Jarl Birger