Pisarz, mistrz swobodnego opowiadania w formie gawędy

---

Ur. 4 grudnia 1895 r., Vollsjö (Skania)

Rodzice: Johan Nilsson i Lovisa z d. Lenander

Zm. 31 stycznia 1972 r., Malmö, pochowany na cmentarzu kościoła Ravlunda niedaleko Kivik (Österlen)

Zdjęcie pisarza w SBL

Fritiof Nilsson „Piraten” (właśc. Nils Fritiof Adam Nilsson; 1895–1972), pochodzący ze Skanii pisarz, z zawodu adwokat. Jeden z najpopularniejszych pisarzy szwedzkich XX w., mistrz swobodnego opowiadania w formie gawędy, znany przede wszystkim z debiutanckiej powieści Bombi Bitt och jag (1932). Jest autorem słów „Skriver man om en synål är det alltid någon enögd jävel som tar åt sig.” – „Pisząc o igle do szycia zawsze znajdzie się jakiś jednooki, który weźmie to do siebie” (tłum. własne)

Urodził się 4 grudnia 1895 r. w Vollsjö w południowo-wschodniej Skanii (Färs härad, Malmöhus län) w rodzinie zawiadowcy tamtejszej stacji kolejowej, Johana Nilssona i Lovisy z d. Lenander. Na początku 1911 r. rozpoczął naukę w gimnazjum (Katedralskolan) w Lund. Po jednym semestrze ojciec przeniósł go do gimnazjum Ystad, skąd został relegowany w 1912 r. po dwóch semestrach. Szkolna dyscyplina nie odpowiadała młodemu Nilssonowi. W obu gimnazjach nie przykładał się do nauki, a jego zachowanie było nieodpowiednie. Z gimnazjum w Ystad został wyrzucony m.in. ze względu na wizyty w gospodach, kontakt z alkoholem i dziewczętami oraz ucieczkę i krótki pobyt w Kopenhadze w maju 1912 r.

Po relegacji z Ystad latem 1912 r. przez jakiś czas pracował jako robotnik rolny. W grudniu 1912 r. otrzymał ojcowskie pozwolenie na służbę na morzu, co było jego marzeniem od czasów wczesnego dzieciństwa. Życie na morzu porzucił już po dwóch miesiąca i w lutym 1913 r. powrócił do rodzinnego domu. Według jednej z najprawdopodobniejszych wersji jego późniejsze, podkoloryzowane, opowieści w czasie studiów w Lund na temat służby na morzu przyniosły mu nadany przez kolegów przydomek „Piraten”.

Niedługo po powrocie ze służby na morzu rozpoczął naukę jako wolny słuchacz w gimnazjum w Kristianstad, które ukończył w grudniu 1913 r. W styczniu 1914 r. rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie w Lund, ukończone cztery lata później. W 1918 r. przez kilka miesięcy pracował w sądzie w Eslöv. W latach 1919–21 pracował w kancelarii adwokackiej w Sztokholmie. W 1921 r. przeniósł się do Tranås w Smålandzie, gdzie w 1924 r. otworzył własną praktykę adwokacką.

W latach 1931–34 mieszkał w Göteborgu, gdzie wcześniej przeprowadziła się jego pierwsza żona Karin Jerlov, prowadząca gabinet dentystyczny w Lerum. Jeszcze w Tranås rozpoczął pracę nad swoim debiutem literackim, powieścią Bombi Bitt och jag. Wydana w 1932 r. powieść odniosła wielki sukces, a niedługo potem Nilsson zrezygnował z pracy w zawodzie adwokata, poświęcając się pisarstwu. W 1933 r. wydał swoją drugą powieść Bocken i örtagård. Od 1934 r. mieszkał w Lund.

W 1936 r. przeprowadził się do Kivik na wschodnim wybrzeżu Skanii do domu kupionego przez Torę Hallgren, którą poślubił w 1939 r. W Kivik zajmował się pisaniem, a Tora Hallgren prowadzeniem praktyki stomatologicznej. Do ich domu byli zapraszani liczni znajomi, m.in. Gabriel i Annika Jönsson, Moa Martinsson i Evert Taube.

Od drugiej połowy lat 50. XX w. Nilssonowie wynajmowali mieszkanie przy Sergels väg 13 w Malmö (nazywanym przez z nich „mieszkaniem zimowym”). Jednak przez miesiące letnie, aż do początku jesieni pisarz spędzał czas wraz z żoną Torą w Kivik. W 1949 r. otrzymał nagrodę literacką De Nios stora pris, a w 1957 r. Gustaf Fröding-stipendiet. W 1965 r. Akademia Szwedzka przyznała mu nagrodę literacką Doblouga.

Zmarł 31 stycznia 1972 r. w Malmö. Został pochowany na cmentarzu kościoła Ravlunda niedaleko Kivik (Österlen). Inskrypcja na płycie grobowej głosi:

„Här under är askan av en man som hade vanan att skjuta allt till morgondagen. Dock bättrades han på sitt yttersta och dog verkligen den 31 jan. 1972.”
„Tutaj spoczywają prochy człowieka, który miał w zwyczaju odkładać wszystko na dzień jutrzejszy. Jednak u końca swoich dni poprawił się i umarł naprawdę 31 stycznia 1972.” (tłum. własne)

1. Płyta nagrobna pisarza, fot. Jorchr, 2007 (CC BY-SA 3.0)

Rodzina

Fritiof Nilsson żenił się dwa razy. Jego pierwszą żoną była poślubiona w 1919 r. Karin Jerlov (1895–1962), dentystka, z którą oficjalnie rozwiódł się w 1937 r. Z tego związku pochodzi urodzona w 1933 r. córka Eva-Louise.

W 1939 r. poślubił Torę Hallgren (z d. Månsson; 1895–1992), z którą w 1936 r. zamieszkał w Kivik. Była ona wcześniej zamężna z bliskim znajomym Fritiofa, lekarzem Rolfem Hallgrenem, z którym miała troje dzieci. W 1949 r. doszło do rozwodu między Fritiofem a Torą, po którym jednak mieszkali nadal wspólnie.

Miał też urodzoną w 1915 r. w Lund córkę Eivor, o której dowiedział się i poznał w latach 30. XX w.

Twórczość

Powieści, opowiadania, nowele:

• Bombi Bitt och jag, debiutancka powieść z elementami autobiograficznymi, wydana w 1932 r. przez Albert Bonniers Förlag. Jest porównywana do Przygód Tomka Sawyera Marka Twaina (1876). Po raz pierwszy została zekranizowana w 1936 r. W 1968 r. powstał 4-częściowy serial telewizyjny (dostępny na terenie Szwecji w serwisie SVT Öppet arkiv) ze Stellanem Skarsgårdem (Bombi Bitt). Akcja rozgrywa się na początku XX w. głównie w południowo-wschodniej Skanii (powieściowe Tosterup to Vollsjö – rodzinna miejscowość Fritiofa Nilssona). W czterech częściach (opowiadaniach) zostały opisane przygody dwóch głównych bohaterów, Bombi Bitta i Eliego (alter ego autora). Powieść otwiera słynny cytat:

„Min vagga vaggade i Tosterup i Färs härad av Malmöhus län. Min fader var stins i Tosterup. Mina föräldrar voro goda och ömma. Jag var en vanartig son.”

„Moja kołyska kołysała mnie w Tosterup, w powiecie Färs, w województwie Malmöhus. Mój ojciec był zawiadowcą stacji w Tosterup. Moi rodzice byli dobrzy i czuli. Byłem (ich) wyrodnym synem.” (tłum. własne)

• Bock i örtagård, druga powieść Nilssona z 1933 r., której akcja rozgrywa się także w Tosterup; zekranizowana w 1958 r. Powieść otwiera opis „szwedzkiego stołu” w jadalni starego hotelu Horn w Malmö. Opis ten przeszedł do historii lteratury szwedzkiej (Hägg 1996, s. 488).
• Småländsk tragedi, zbiór nowel z 1936 r.
• Bokhandlaren som slutade bada, powieść wydana w 1937 r.; zekranizowana w 1969 r.
• Historier från Färs (1940), zbiór nowel, z których większość rozgrywa się na początku XX w. na wiejskich obszarach Skanii (tytułowy Färs härad). Jedno z opowiadań, Mannen som blev ensam, zostało w 1973 r. zekranizowane. Opowiadanie Böndag (Święto) w przekładzie Zygmunta Łanowskiego znalazło się w przygotowanej przez niego antologii Losy ludzkie. Opowiadania i nowele szwedzkie (Wydawnictwo Poznańskie 1965).
• Tre terminer, powieść wydana w 1943 r. Akcja rozgrywa się w Lund i autor na podstawie własnych doświadczeń i przeżyć opisuje życie studenckie tego uniwersyteckiego miasta. W 1991 r. powstała miniseria zrealizowana przez SVT.
• Bombi Bitt och Nick Carter, kontynuacja debiutanckiej powieści, wydana w 1946 r.
• Vänner emellan, zbiór nowel z 1955 r.
• Flickan med bibelspråken, zbiór opowiadań z 1959 r.
• Millionären och andra historier, zbiór opowiadań wydany w 1965 r.

Antologie:

• Skepparhistorier av mej själv och andra (1952)
• I Österlen (1953)
• Prästhistorier av mej själv och andra (1961)
• Vers på växel (1964)

Wydane pośmiernie:

• Historier från Österlen (1972)
• Medaljerna – Historier och kåserier i urval (1973)
• Bombi Bitt och hans mor (1974)
• Levande bilder och andra berättelser (1980)
• Okänt – Osett – Omtyckt (2002)
• Piratbubblor – Citat i urval (2008)

1. Na planie serialu Bombi Bitt och jag, fot. nieznany, 1968 r. (Wikipedia Commons)

Upamiętnienie

5 czerwca 1982 r. w Lund powstało towarzystwo literackie imienia pisarza (Fritiof Nilsson Piraten Sällskapet lub krótko Piraten Sällskapet), jedno z największych towarzystw literackich działających w Szwecji. Do głównych zadań towarzystwa należy propagowanie twórczości Fritiofa Nilssona, wspieranie badań, prowadzenie działalności wydawniczej. Towarzystwo co roku przyznaje nagrodę literacką ustanowioną w 1989 r., PiratenPriset w wysokości 100 000 koron. Nagroda jest wręczana podczas organizowanego przez towarzystwo Piratendagen. Impreza odbywa się co roku w Kivik w połowie lipca (Kalender).

W Vollsjö 🌐 (gmina Sjöbo, Skåne län) w budynku, gdzie znajdowało się mieszkanie służbowe zawiadowcy stacyjnego działa od 1998 r. muzeum pisarza (Piratenmuseet), prowadzone przez Piraten Sällskapet.

Cytaty

„Det finns ingenting som inte hänt men mycket som inte berättats.”

„En god berättares första egenskaper: förakt för sanningen och en djup respekt för det sannolika.”

„Skriver man om en synål är det alltid någon enögd jävel som tar åt sig.”

Kategorie:Biogramy, Kultura i sztuka, Literatura

Tagi: Pisarze szwedzcy XX w.